🌍 “Gökyüzünü Yanlış Okursak Geleceği de Yanlış Yazarız”

İklim Biliminde Merakın Gücü ve Türkiye’nin Kaçırdığı Büyük Fırsat

Bir toplumun geleceği b
azen bir tek soruya bağlıdır:
“Bunu neden böyle sanıyoruz?”

Biz gökyüzünü izleriz, yağmura bakarız, karın gelişini konuşuruz…
Ama çoğu zaman asıl soruyu hiç sormayız:

Gökyüzünü doğru okuyabiliyor muyuz?

Bugün sosyal medyada, haberlerde ve sokaktaki konuşmalarda hâlâ şu cümlelerle karşılaşıyoruz:

• “Cruise gemisi geldi mi yağmur kesiliyor.”

• “Uçaklar bulut dağıtıyor.”

• “Gök gürültüsü çoksa yaz kurak geçecek.”

• “Rüzgâr ters esiyor, hava mühendisliği yapılıyor.”

Bu cümleler kulağa basit gelir, hatta bazıları masum görünür.
Ama arkasında çok daha derin bir problem gizlidir:

Karmaşık bir dünyayı açıklamak için kolay hikâyeler uyduruyoruz.

Oysa iklim, dünyanın en karmaşık parçalarından biridir.
Bir tek yağmur damlasının bile arkasında; dev atmosferik dalgalar, kutuplardaki sıcaklık değişimleri, okyanustaki devinimler, 150 yıllık kayıtlar, onlarca telekoneksiyon indeksi vardır.

Bugün Severe Weather Europe gibi platformlarda insanlar şunları tartışıyor:

• NAO pozitif/negatif döngüsü

• Jet stream dalga kırılımı

• Polar vortex çöküşü

• Sıcak hava damı oluşumu

• Akdeniz’in 1,4°C ısınması

• Sibirya yüksek basıncı

• ENSO geçişleri

Bu dil, geleceği okumamızı sağlayan bilimin dilidir.
Ama bizim ülkemizde gökyüzü konuşulurken hâlâ “birileri yaptı” hikâyelerine sarılıyoruz.

---

🌧 Komplo teorileri neden bu topraklarda kolay yayılıyor?

Çünkü insan zihni belirsizliği sevmez.
Kutupların ısınması, jet akımlarının bozulması, okyanus akıntılarının zayıflaması…
Bu kavramlar birçoğumuz için soyut ve uzak.

Buna karşılık,
“Bir gemi geldi, rüzgâr kapandı.”
Bu hem basit hem duygusal hem de hatalı bir bağlantı.

Bilimsel olarak gerçekliği yok, ama zihinsel olarak rahatlatıcı.

Çünkü karmaşık olanı anlamak çaba ister.
Merak ister.
Sorgulama ister.
Kafa karıştıran soruları cesaretle karşılamak ister.

Ve işte burada büyük bir eksiklik var:

Biz çocuklarımıza merak etmeyi öğretmiyoruz.

---

🌱 Merak, iklim okuryazarlığının başlangıcıdır

İklim bilimi bilgiyle değil, merakla başlar.

• “Kutup ısındıkça Türkiye neden bazen soğuyor?”

• “Jet stream bir nehir gibi akıyorsa, nasıl kırılıyor?”

• “NASA kar kalınlığını 40 yıldır nasıl ölçüyor?”

• “Göksu Nehri neden kuruyor?”

• “Neden sonbahar kısa, yaz uzun oluyor?”

Bu soruların her biri, zihnin kapısını açan küçük kıvılcımlar.

Gökyüzünü okumaya böyle başlanır.

---

💧 Göksu Nehri’nin hikâyesi: Yanlış sorular bizi yanlış yere götürüyor

Bugün Göksu’nun kurumasını cruise gemilerine bağlayanlar var.
Bilimsel olarak bu mümkün değil.
Bir gemi, Toroslardaki rüzgâr hareketlerini değiştirebilecek güçte olamaz.

Peki Göksu neden kuruyor?

• Kar örtüsü azalıyor.

• Kışın yağışlı sistemler Akdeniz’e daha az iniyor.

• Aşırı yer altı suyu çekiliyor.

• Tarımsal sulama artıyor.

• Bölgesel kuraklık eğilimi kuvvetleniyor.

Bilim bunu söylüyor.
Ama bu cevabı duyabilmek için önce merak gerekiyor.
Soru doğru sorulmadan cevap doğru bulunmuyor.

---

🌿 Bilim + Kültür + Merak: 15R’ın iklim okumaya getirdiği vizyon

Sürdürülebilir zihniyetin temeli sorgulamadır.

• Rethink: Her duyduğunu yeniden düşün.

• Reduce: Bilgi kirliliğini azalt.

• Responsibility: Gerçek nedenleri öğrenme sorumluluğunu al.

• Resilience: Bilimsel doğrularla zihinsel dayanıklılık kazan.

• Recover: Doğru bilgiyle toplumsal algıyı onar.

Merak sayesinde bunların hepsi mümkün.

---

🔥 Peki Türkiye’de iklim merakını nasıl artırabiliriz?

Bilim insanları, öğretmenler, dernekler, ebeveynler, gönüllüler…
Aslında hepimize düşen ortak bir görev var:

İklim bilimini korkutucu değil, merak uyandırıcı anlatmak.

Gökyüzünü bir tehdit olarak değil, bir keşif alanı olarak göstermek.

Bir bulutun gölgesine, bir rüzgârın yön değiştirmesine, bir gecenin normalden sıcak olmasına “acaba neden?” diye sorabilen bir toplum yaratmak.

Çünkü merak eden toplum, komplo teorilerine değil bilime sarılır.
Bilinmeyenden korkmaz; anlamak ister.
Anlamlandırdıkça güçlenir.
Güçlendikçe değiştirir.

---

🌟 Son söz:

Gökyüzü bize küs değil.
Biz sadece onu yanlış okumayı öğrenmişiz.

Ama bu değişebilir.

Bir çocuk bir gün şöyle bir soru sorduğunda değişim başlar:
“Baba, jet stream neden kırılıyor?”

İşte o an — gerçekten yeni bir Türkiye başlar.